Mensen van het Boek

Toen ik net kon lezen, is Sinterklaas een keer bij ons thuis geweest. Ik probeerde mee te lezen in zijn Grote Boek, maar werd daar met zachte drang van weerhouden door mijn moeder, die in mijn oor fluisterde dat meelezen onbeleefd was. Ik kreeg toen mijn eerste eigen leesboek, Pluk van de Petteflet, waarschijnlijk glipte ik erin als de spreekwoordelijke wurm en vergat ik de rest van de wereld, Sinterklaas incluis. Mijn geloof in hem wankelde toch al danig.

Jaren later voelde mijn broertje zich bedrogen toen hem werd verteld dat Sinterklaas niet bestond. ‘Dan bestaat God vast ook niet,’ was zijn nuchtere conclusie. Mijn ouders lieten zich lang voor die tijd uit de registers van de kerk schrijven, maar wij lazen gebiologeerd de wonderlijke verhalen uit de Kinderbijbel. We dachten veel na over God. ‘Wat moet je doen als God aanbelt?’ vroegen we ons af. ‘Je kunt hem toch niet zien als je de deur open doet?’ In het aan- en uitgaan van de lantaarns zagen we de hand van een onzichtbare God, die waarschijnlijk ergens centraal op een knopje drukte.

Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek uit 2006 heeft 39% van de Nederlandse bevolking geen religie. Mijn oma liet als katholieke prullaria een paar amuletjes na met de tekst ‘Heilige Maagd, b.v.o. [bid voor ons, KV] en voor de arme heidenkinderen.’ In de veronderstelling dat dit op mij sloeg, heb ik er een als geuzenpenning meegenomen. Zo stoer ben ik nu niet meer.

Verdraagzaamheid

Ik leer mijn cursisten dat christenen 51% van de bevolking uitmaken en dat de islam de tweede religie is in Nederland. Omdat ik mezelf niet typisch Nederlands voel, vergeet ik vaak dat ik in de ogen van mijn cursisten behalve een bron van kennis over deze samenleving ook een cultuurdrager ben. Ze stellen me regelmatig persoonlijke vragen, die ik graag naar waarheid zou beantwoorden. Maar op de oprecht belangstellende vraag naar mijn religieuze denominatie van een jonge Afghaanse meid antwoord ik ontwijkend dat ‘mijn ouders katholiek waren’ en dat Nederlanders, net als moslims, vaak het geloof van hun ouders overnemen. Hoe een gebed klinkt bij katholieken en hoe ik mijn handen vouw als ik bid, vroeg ze terecht onverbiddelijk door. Het had een gehoor bij de immigratiedienst kunnen zijn. En ik kan het haar allemaal best vertellen, maar wat bezielt mij?

Ben ik voorzichtig, of gewoon laf? Ben ik nu werkelijk bang om hier in Nederland als kaffer (ongelovige) te worden vervolgd, zoals in haar land zou gebeuren? Dankzij mijn kennis van de culturen uit de landen van herkomst van mijn cursisten weet ik hoe gevaarlijk het daar kan zijn om 'geen' religie te hebben. 'Mensen van het Boek,' gaf een van de cursisten een verzamelnaam aan moslims, christenen en Joden. Ik zou weleens met ze naar het museumpark Orientalis willen gaan, dat een eigentijdse kijk biedt op de drie religies die bepalend zijn geweest voor de identiteit van het hedendaagse Europa: Jodendom, christendom en islam. Ik zou ze willen laten zien dat er een gemeenschappelijke oorsprong is, een gedeelde geschiedenis, verwante tradities, verhalen en rituelen. In de hoop op die manier vooroordelen over en angst voor andere religies weg te nemen.

Vrijheid van meningsuiting

Vrees ik het respect van mijn cursisten te verliezen als ik zeg dat ik mijzelf geen christen noem? Respect lijkt mij toch een voorwaarde om les te geven. Ach, er zijn excuses te over, maar draag ik de ‘Nederlandse’ waarde van verdraagzaamheid niet juist uit door te laten zien welke verschillen er zijn? En dat mensen niet slecht hoeven te zijn als ze geen (traditioneel) geloof aanhangen. Waag ik me liever niet aan filosofische discussies zolang het taalniveau van mijn cursisten daar nog niet toereikend voor is, of zou het een thema zijn dat meer voetangels heeft? Mijn Marokkaanse collega adviseerde mij de discussie over het geloof maar helemaal niet aan te gaan.

Sarah, een Ghanese vrouw van mijn leeftijd uit een andere groep, heeft het zo goed begrepen en zo wijs verwoord: ‘We moeten tolerant zijn. Mensen zijn verschillend en Nederland is een klein land.’ Dat was na een woordenschermutseling waarin een Marokkaanse haar Koerdische medecursiste verweet dat zij niet in overeenstemming met de Koran leefde en daarom geen goede moslima was. Haar alledaagse islam zou geen religie zijn, maar cultureel gebruik. Waarop ik geheel ondemocratisch besloot dat het onderwerp religie voorlopig taboe was in de les. Voorlopig wil zeggen: zolang wat een open gedachtenwisseling zou moeten zijn, ontaardt in veroordeling. Interessant vind ik het wel, want wat verstaan mijn cursisten nu precies onder cultuur en wat scharen ze onder religie?

Sinterklaas, de bisschop uit Myra (in het huidige Turkije)

Mijn cursisten uit prachtwijk Presikhaaf (Arnhem) hebben als oefening brieven aan Sinterklaas geschreven met een verlanglijstje van wensen voor zichzelf, voor Nederland en voor hun land van herkomst. Het zijn veelal vrouwen met kinderen, de meesten van hen werden ongeveer tien jaar geleden door zonen van gastarbeiders als 'importbruid' uit Turkije gehaald. Bij allen staat het behalen van het inburgeringsexamen als persoonlijke wens bovenaan, een verplicht nummer en een voorwaarde als ze willen naturaliseren. Ik help Sarah van harte hopen dat zij positief blijft denken. Een andere cursiste wil meer contact maken met de Nederlandse buren. Zich pijnlijk bewust van de spanningen van het huidige tijdsgewricht wensen mijn cursisten Nederland ‘vrijheid’ en ‘vriendelijk samenleven’. Voor hun land van herkomst vragen ze Sinterklaas vrede (Irak), een goede regering (Turkije) en een eigen staat (Irakese en Turkse Koerden). Een goedbedoelende vrijwilliger van de Stichting Sinterklaas schrijft hen terug dat Sinterklaas daar helaas niet voor kan zorgen.

Van zowel christenen als moslims krijg ik voorgedrukte kerstkaartjes in de hand gedrukt met de beste wensen voor mijzelf, mijn vrienden en mijn familie. Bij deze namens mijn cursisten.