Globalisering revisited

Vijf continenten maar liefst zijn vertegenwoordigd in de trainingsgroep van zesentwintig personen. Van een Pakistaanse vrouw tot flink wat West- en Oostafrikanen, een paar Australiërs, Europeanen en Noord-Amerikanen.

Europa ziet er vanuit Afrika bezien anders uit dan vanuit Centraal-Aziatisch perspectief. Dat klinkt logisch, maar ik ben niet eerder zo met de neus op de feiten gedrukt.

De Ugandezen, Kenianen en Ivorianen praten opgewonden over de Amerikaans voorverkiezingen. Barack Obama is hun favoriete kandidaat en de Verenigde Staten zijn hun democratische voorbeeld. ‘Natuurlijk bestaat er ook racisme in Amerika,’ bekennen ze, ‘Maar zwarten en blanken krijgen er tenminste gelijke kansen.’ Hoe anders is dat in Europa, vinden ze. Als je de levensgevaarlijke tocht als bootvluchteling hebt overleefd en met je laatste krachten het Fort Europa hebt weten te enteren, maken allerlei bureaucratische regels het onmogelijk om er een fatsoenlijk bestaan op te bouwen. Een van de Kenianen heeft geëmigreerde vrienden in Italië, bij wie hij wel eens op bezoek is geweest. ‘Zo beknot in mijn vrijheid zou ik nooit kunnen leven! Dan blijf ik liever arm in Afrika en probeer wat voor mijn land te betekenen.’
De nieuwste route naar de westerse wereld loopt dan ook via Israël. Een UNHCR missie beoordeelt daar momenteel of asielzoekers uit Sudan, Sierra Leone, Liberia, Democratische Republiek Congo, Ivoorkust en Togo terug kunnen naar hun thuisland of in Israël kunnen blijven totdat de oorlog in hun land voorbij is. Recht op legaal verblijf, op werk; vrijwaring van discriminatoire arrestatie en uitzetting zijn in de tussentijd gegarandeerd.

De eerlijkheid van deze Afrikanen treft me. In Centraal-Azië kreeg ik geen kritiek over Europa te horen, terwijl er wel anti-Amerikaanse sentimenten voelbaar waren. Dat heeft denk ik verschillende oorzaken. Ten eerste de Aziatische mentaliteit. De geschiedenis is een andere verklaring: de omstandigheid dat de voormalige Sovjetregio in tegenstelling tot Afrika niet door West-Europese landen gekoloniseerd is geweest. Slechte migratie-ervaringen hebben Centraalaziaten bovendien minder om de simpele reden dat ze vaker naar Rusland migreren, het land waarvan ze de taal spreken, dan verder westwaarts. Goede relaties met Europa maken Centraal-Azië minder afhankelijk van machtige buren Rusland en China. The New Great Game has begun.

En wat merk je van China in Afrika? Steeds vaker wordt er in de westerse media aandacht besteed aan de Chinese invloed op de wereldeconomie. Op Radio 1 is een serie over globalisering gaande, waarin vier radioverslaggevers van VPRO en Wereldomroep de Chinese expansie als rode draad nemen. Zo berichtte een van hen vanuit Zambia, waar Afrikaanse mijnwerkers onder onveilige omstandigheden en voor een hongerloon in Chinese dienst werken. Waar Europese landen staten met slecht bestuur uitsluiten van ontwikkelingssamenwerking, vullen de Chinezen de niche door handelsbetrekkingen aan te knopen.
De Chinezen zijn weer terug van weggeweest in Uganda. In 1972 werden alle Aziatische ondernemers door een afgunstige Amin het land uit gezet, omdat zij de economie volgens hem zouden ruïneren. Hotel Africana is behangen met de erfenis die zij achterlieten: van schoenpoetsmachines tot airco’s en gemeubileerd met de nieuwe exponenten. Veel Afrikaanse landen kunnen Chinese goederen importeren zonder importbelasting te betalen. ‘Maar waarom maken wij zelf geen balpennen, bijvoorbeeld?’ vraagt de Ugandees uit onze groep zich af. ‘Misschien kunnen we nog wat leren van die Chinezen.’ Hij pakt het positief op.
De betreffende Afrikaanse overheden zien de slechte arbeidsomstandigheden waaronder de Chinezen hun burgers laten werken door de vingers. Tegelijkertijd lijken de Chinezen te beseffen dat een zekere wederkerigheid gewenst is om te voorkomen dat de mijnwerkers in Zambia (bijvoorbeeld) in opstand komen. Dus beloven ze in een nieuw charmeoffensief scholen en ziekenhuizen op het platteland te bouwen, na in 2006 een nieuw malariamiddel te hebben geïntroduceerd.
East African Business Week fulmineerde zomer 2007 in een redactioneel artikel tegen de ‘Chinese exploitatie’. ‘Wat hebben we van de geschiedenis geleerd nu we ons opnieuw afhankelijk maken van een buitenlandse macht?’ vroeg de reactie van het weekblad zich af. De Chinezen worden met hun grijpgrage geopolitiek mede verantwoordelijk geacht voor misdaden in Darfur en Afrika mag niet wachten totdat het Westen komt puinruimen in haar achtertuin. ‘Afrika moet bij zichzelf te rade gaan hoe zij een voorspoedige toekomst tegemoet kan treden,’ besloot het stuk.

Heimelijk vind ik hier een kern van waarheid in zitten. Gelukkig weet ik dat de meeste ‘westerse’ organisaties met lokale gemeenschappen en plaatselijke organisaties samenwerken. En ik geloof in de kracht van kennisuitwisseling. Een open dialoog zal voor mij een prioriteit zijn als ik in dit continent (of waar dan ook elders ter wereld) voor een VN organisatie aan de slag ga.

Ik ben erg benieuwd hoe de Afrika-adepten (Monique, Bianca, Christel) en de Kirgizstankenners (Nienke, David) onder mijn trouwe lezers mijn mogelijk voorbarige vergelijkingen en al te generaliserende hypotheses zien.

Meer cultureel antropologisch (veranderende rites de passage) volgt…